Ολίγη από…. Κλεισθένης I

Με σκοπό να γίνουν περισσότερο κατανοητές οι βασικές αλλαγές που επιφέρει ο Κλεισθένης στην οργάνωση και λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης θα επιχειρήσω μια συνοπτική ανάλυση των νέων οργάνων και θεσμών που εισάγονται στο αυτοδιοικητικό σύστημα ώστε τόσο οι αιρετοί του Α΄ βαθμού αυτοδιοίκησης όσο και οι πολίτες να αποκτήσουν μια πιο πλήρη άποψη για τις ρυθμίσεις στα αυτοδιοικητικά

Είναι γνωστό ότι στις 26 Μαίου 2019 θα πραγματοποιηθεί ο 1^ος γύρος των αυτοδιοικητικών εκλογών -μαζί με τις Ευρωεκλογές- με το νέο θεσμικό πλαίσιο του Ν.4555/2018 (γνωστός και ως «Κλεισθένης Ι»), που ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων πριν από 8 μήνες περίπου.

Ειδικότερα:

1. Εκλογικό σύστημα – απλή αναλογική

Μια από τις βασικές αλλαγές που εισάγει ο «Κλεισθένης» στην τοπική αυτοδιοίκηση είναι η θεσμοθέτηση του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής. Αυτό σημαίνει ότι το σύνολο των εδρών κάθε Δημοτικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) θα κατανέμεται στους συνδυασμούς που έλαβαν μέρος στις δημοτικές εκλογές, ανάλογα με τον αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων που θα λάβουν στον Α΄ γύρο, ενώ η κατανομή τυχόν αδιάθετων εδρών θα γίνει με βάση τα αχρησιμοποίητα υπόλοιπα τους.

Σε περίπτωση που ένας συνδυασμός λάβει ποσοστό πάνω από το 50% κατά τον Α’ γύρο τότε θα έχει την απόλυτη πλειοψηφία στο Δ.Σ. και δεν θα απαιτείται νέα διαδικασία για την εκλογή δημάρχου.

Σε αντίθετη περίπτωση διενεργείται επαναληπτική διαδικασία, για την εκλογή μόνο του δημάρχου ανάμεσα στους επικεφαλής των δύο πρώτων συνδυασμών.

Το σύστημα της απλής αναλογικής εφαρμόζεται και στην κατανομή των εδρών των συμβούλων των Κοινοτήτων άνω των 300 κατοίκων.

2. Διάρκεια δημοτικής θητείας

Με τον «Κλεισθένη» η διάρκεια της θητείας των δημοτικών αρχών επανέρχεται στα 4 έτη -αντί για τα 5 που προέβλεπε ο «Καλλικράτης»- με την εγκατάσταση των δημοτικών αρχών να γίνεται την 1η Ιανουαρίου του επόμενου έτους από τη διεξαγωγή των εκλογών ενώ η θητεία των δημοτικών αρχών ολοκληρώνεται την 31^η Δεκεμβρίου του τέταρτου έτους. Εξαίρεση προβλέπεται για τις προσεχείς δημοτικές εκλογές – οπότε και έχουμε την πρώτη εφαρμογή του «Κλεισθένη» – όπου ο Α’ γύρος της εκλογικής διαδικασίας θα διεξαχθεί την Κυριακή 26 Μαΐου ταυτόχρονα με τις ευρωεκλογές, η δε εγκατάσταση των νέων δημοτικών αρχών θα γίνει την 1^η Σεπτεμβρίου 2019 με τη θητεία αυτών να διαρκεί έως την 31η Δεκεμβρίου 2023.

3. Νέα κατηγοριοποίηση των Δήμων

Οι Δήμοι, βάσει του «Κλεισθένη», κατηγοριοποιούνται σε 6 βασικές κατηγορίες, με βάση μια σειρά από κριτήρια (πληθυσμό, βαθμό αστικοποίησης, γεωμορφολογικά, πολεοδομικά και οικονομικά χαρακτηριστικά, θέση στη διοικητική διαίρεση της χώρας). Η νέα αυτή κατηγοριοποίηση συνδέεται άμεσα με τον καθορισμό των αρμοδιοτήτων των Δήμων για την κατάρτιση των Οργανισμών Εσωτερικής Υπηρεσίας τους, για την κατανομή των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων καθώς και για την κατανομή των πάσης φύσεως προγραμμάτων χρηματοδότησης των Δήμων, από εθνικούς ή ευρωπαϊκούς πόρους.

4. Διαχωρισμός κατάρτισης συνδυασμών για εκλογή Δήμαρχου- ΔΣ και Προέδρων – Συμβούλιων Κοινότητας

Με βάση τον «Κλεισθένη», η κατάρτιση των δημοτικών συνδυασμών καθώς και η εκλογή των οργάνων της δημοτικής αποκέντρωσης διαχωρίζονται πλήρως.

Δηλαδή, ενώ με τον «Καλλικράτη» κάθε συνδυασμός έπρεπε να περιλαμβάνει στην δήλωση κατάρτισης του, τον υποψήφιο Δήμαρχο καθώς και τους υποψήφιους για το Δ.Σ. και τα όργανα των Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων, με τον «Κλεισθένη», η δήλωση κατάρτισης του δημοτικού συνδυασμού δεν περιλαμβάνει τους υποψήφιους Προέδρους και συμβούλους των Κοινοτήτων.

Έτσι, η εκλογή στις Κοινότητες γίνεται πλέον με ξεχωριστό ψηφοδέλτιο από αυτό του Δημάρχου και σε χωριστή κάλπη.

5. Ορισμός αντιδημάρχων απ’ όλες τις δημοτικές παρατάξεις

Μια από τις «καινοτομίες» του «Κλεισθένη» αφορά τη δυνατότητα ορισμού αντιδημάρχων – όχι μόνο από την παράταξη του δημάρχου, όπως ίσχυε μέχρι σήμερα – αλλά απ’ όλες τις δημοτικές παρατάξεις, με έγκριση του ορισμού από την πλειοψηφία των συμβούλων της παράταξης στην οποία ανήκει ο οριζόμενος αντιδήμαρχος.

Επίσης, αναμορφώνεται ο αριθμός των αντιδημάρχων με βάση τον πληθυσμό κάθε δήμου, ενώ προβλέπεται αύξηση του αριθμού των αντιδημάρχων σε δήμους που προήλθαν από συνένωση, ανάλογα με τον αριθμό των δημοτικών ενοτήτων.

6. Ένταξη δημοτικών συμβούλων σ’ άλλη παράταξη απ’ αυτή που εκλέχθηκαν

Σε αντίθεση με το ισχύον καθεστώς, ο «Κλεισθένης» παρέχει τη δυνατότητα σε δημοτικό σύμβουλο που ανεξαρτητοποιείται ή διαγράφεται από την παράταξη με την οποία εκλέχθηκε, να ενταχθεί σε άλλη παράταξη -με σχετική δήλωσή του προς το προεδρείο του Δ.Σ., η οποία υπογράφεται από το ίδιο και τα 2/3 τουλάχιστον των μελών της παράταξης στην οποία προσχωρεί, εφόσον αυτή έχει περισσότερα από 3 μέλη ή από όλα τα μέλη, εφ’ όσον αυτή έχει λιγότερα από 3 μέλη. Επιπλέον, θεσμοθετείται η δυνατότατα στις υπάρχουσες παρατάξεις να συνενώνονται και να δημιουργούν νέα παράταξη.

7. Αλλαγές στο πλαίσιο διοίκησης και λειτουργίας των Κοινοτήτων

Με τον «Κλεισθένη» καταργείται η έννοια των δημοτικών και τοπικών κοινοτήτων -η οποία ίσχυε με τον «Καλλικράτη»- οι οποίες αντικαθίστανται με Κοινότητες ανεξαρτήτως πληθυσμού. Επιπλέον και σε ότι αφορά τη διοίκηση τους, οι  Κοινότητες διακρίνονται με βάση τον πληθυσμό που έχουν και αν αυτός υπερβαίνει ή όχι τους 300 κατοίκους. Έτσι, πλέον τα όργανά διοίκησης των κοινοτήτων είναι ο πρόεδρος της κοινότητας και το συμβούλιο κοινότητας (σε κοινότητες άνω των 300 κατοίκων). Σημαντικές επίσης αλλαγές που επέρχονται στο σύστημα διοίκησης και λειτουργίας των κοινοτήτων, είναι ότι:

1. Ο θεσμός των συνελεύσεων κατοίκων επεκτείνεται σε όλες τις κοινότητες ενός Δήμου και δεν αφορά μόνο τις τοπικές κοινότητες έως 2.000 κατοίκους όπως ίσχυε με τον «Καλλικράτη».
2. Καθιερώνεται η δυνατότητα σύγκλησης του συμβουλίου της κοινότητας όποτε το ζητήσει το 1/3 τουλάχιστον των μελών του, καθώς και όταν το ζητήσουν τουλάχιστον 100 κάτοικοι της κοινότητας με γραπτή αίτηση τους.
3. Παρέχεται η δυνατότητα στο Δ.Σ. και στο Δήμαρχο να μεταβιβάζουν με αποφάσεις τους συγκεκριμένες αρμοδιότητές τους στους προέδρους ή στα συμβούλια των κοινοτήτων.
4. Διεύρυνση αριθμού Δήμων όπου συγκροτείται η Επιτροπή Διαβούλευσης 

Σύμφωνα με τον «Κλεισθένη» η συγκρότηση της Δημοτικής Επιτροπής Διαβούλευσης καθίσταται υποχρεωτική σε δήμους με πληθυσμό άνω των 5.000 κατοίκων -αντί των 10.000 κατοίκων που προέβλεπε ο «Καλλικράτης»- και παράλληλα τροποποιούνται διατάξεις σχετικά με τη σύνθεσή της όσον αφορά τη συμμετοχή δημοτών, προστίθενται νέες αρμοδιότητες και ορίζεται ότι οι αποφάσεις της Επιτροπής εισάγονται υποχρεωτικά προς συζήτηση στο δημοτικό συμβούλιο μέσα σ’ ένα μήνα από τη λήψη τους.

9. Δημοτικό δημοψήφισμα

Μια από τις νεωτερικές ρυθμίσεις του «Κλεισθένη», είναι η δυνατότητα διενέργειας δημοτικού (και περιφερειακού) δημοψηφίσματος, αντικείμενο του οποίου δύναται να αποτελέσει κάθε θέμα, ακόμη και αν δεν υπάγεται στην αρμοδιότητα των ΟΤΑ, πλην ζητημάτων που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, την εξωτερική ή μεταναστευτική πολιτική, την ερμηνεία και εφαρμογή διεθνών συνθηκών, τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και λατρείας, τη δημοσιονομική διαχείριση των ΟΤΑ, την επιβολή τελών και τη διοικητική διαίρεση της χώρας. Την πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος δικαιούται να αναλάβει το αρμόδιο Δημοτικό (ή Περιφερειακό Συμβούλιο), μετά από απόφαση της πλειοψηφίας των 2/3 των μελών του, είτε μετά από αίτηση του 10% τουλάχιστον των εγγεγραμμένων εκλογέων του οικείου Δήμου (ή Περιφέρειας).

10. Δημοτικός Διαμεσολαβητής

Με τον «Κλεισθένη» καθιερώνεται ο θεσμός του Δημοτικού Διαμεσολαβητή -ο οποίος επιλέγεται για 5ετή θητεία (με δυνατότητα ανανέωσης για 1 φορά) κατόπιν προκήρυξης του Δημάρχου. Ο νέος θεσμός -ο οποίος αντικαθιστά τον Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης που είχε θεσμοθετηθεί με τον «Καλλικράτη»- έχει ως κύρια αποστολή την καταπολέμηση φαινομένων κακοδιοίκησης στους ΟΤΑ. Οι Δημοτικοί Διαμεσολαβητές ανέρχονται συνολικά σε 58 ανά τη χώρα.

Συνοψίζοντας, γίνεται σαφές ότι η αποτελεσματική προσαρμογή στο νέο αυτό θεσμικό περιβάλλον προϋποθέτει  τη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης και κουλτούρας -περισσότερο συνθετικής, συνεργατικής και συμμετοχικής- για το αυτοδιοικητικό πράττειν, με επίκεντρο τα προβλήματα των πολιτών και των πόλεων.

Δεδομένο είναι ωστόσο, ότι η νέα αυτοδιοικητική συνθήκη θα «αναμετρηθεί» με καταγεγραμμένες και υπαρκτές λειτουργικές αδυναμίες των αυτοδιοικητικών οργανισμών (όπως είναι η έλλειψη προσωπικού, η ανεπάρκεια οικονομικών και άλλων πόρων, η διογκούμενη γραφειοκρατία, η οργανωτικο-διοικητική ανεπάρκεια, κ.α.) καθώς και με διαπιστωμένες αστοχίες και ελλείψεις του θεσμικού πλαισίου, που ο ίδιος ο «Κλεισθένης» δεν αντιμετωπίζει.